Bài viết được viết bởi BS. Vũ Việt Dũng – Bác sĩ hỗ trợ sinh sản và được tham vấn chuyên môn bởi Bác sĩ CKII. Tăng Đức Cương – Giám đốc chuyên môn Bệnh viện Đông Đô.
Chất lượng tinh trùng tốt gồm những yếu tố nào là thắc mắc của nhiều nam giới cũng như các cặp vợ chồng mong con. Thông thường, tinh trùng khỏe mạnh được thể hiện rõ qua các yếu tố như: không có màu sắc bất thường, thể tích tinh dịch mỗi lần xuất tinh của nam giới khoảng 1,5ml, trong đó mật độ tinh trùng trung bình khoảng 16 triệu/ml, ít nhất 30% tinh trùng bơi về phía trước, ít nhất 4% có hình dạng bình thường. [1]
Biểu hiện của tinh trùng khỏe mạnh
Việc nhận biết chất lượng tinh trùng tốt hay yếu sẽ dựa trên các đặc điểm về số lượng, hình thái, màu sắc, khả năng di động,… Bác sĩ sẽ thực hiện đồng thời nhiều biện pháp thăm khám và xét nghiệm chuyên sâu nhằm cho ra kết quả chính xác nhất để nhận biết chất lượng tinh trùng.
Màu sắc tinh dịch
Biểu hiện dễ nhận thấy nhất về chất lượng tinh trùng là qua màu sắc tinh dịch. Thông thường, tinh dịch có màu trắng hoặc xám đục. Trong trường hợp mẫu tinh dịch có màu sắc khác có thể là biểu hiện bất thường. Cụ thể [2]:
- Tinh dịch có màu vàng: Thường do lẫn nước tiểu, nam giới đã dùng một số loại vitamin hoặc đang gặp phải tình trạng nhiễm trùng.
- Tinh dịch màu hồng hoặc đỏ: Do lẫn máu.
- Tinh dịch có màu trắng trong: Do tinh trùng ít.
- Tinh trùng lợn cợn: Do viêm nhiễm đường tiết niệu.
Thể tích tinh dịch
Tổ chức Y tế Thế giới WHO khuyến cáo, thể tích tinh dịch được xác định bằng cách cân lọ trước và sau khi lấy tinh trùng. Nếu thực hiện chính xác, thể tích tinh dịch bình thường của nam giới sẽ đạt trên 1,5 ml và có trọng lượng riêng xấp xỉ 1g/ml [3].
Số lượng tinh trùng
Số lượng tinh trùng bình thường của nam giới là trên 15 triệu/ml tinh dịch và tổng số tinh trùng trong 1 lần xuất tinh đạt trên 39 triệu/ml [3]. Như vậy, nếu số lượng tinh trùng nhỏ hơn 15 triệu trên mỗi ml, hoặc dưới 39 triệu tinh trùng mỗi lần xuất tinh thì được đánh giá là số tinh trùng thấp.
Mật độ tinh trùng
Mật độ tinh trùng cũng là chỉ số quan trọng cần được kiểm tra khi thăm khám sức khỏe sinh sản ở nam giới. Để đếm chính xác mật độ tinh trùng, tinh dịch sẽ được hòa cùng dung dịch pha loãng và đếm bằng buồng đếm tế bào Neubauer hoặc Hemacytometer [4]. Thông thường, giới hạn tối thiểu của mật độ tinh trùng là từ 15×10^6, tương đương 15 triệu tinh trùng/ml tinh dịch. Con số này có thể thay đổi tùy thuộc theo mùa và tần suất xuất tinh.
Mức độ di động của tinh trùng
Chất lượng tinh trùng tốt hay xấu cũng được thể hiện qua mức độ di động của tinh trùng. Đây là yếu tố thể hiện khả năng tinh trùng có thể đi qua chất nhầy cổ tử cung thành công để thụ tinh cho trứng của người phụ nữ hay không.
Khả năng di động của tinh trùng được phân loại cụ thể như sau [5]:
- Tinh trùng di động tiến tới (PR): Là tinh trùng di chuyển tích cực, di chuyển theo tuyến tính hoặc trong một vòng tròn lớn dù là ở tốc độ nhanh, chậm hay trung bình.
- Tinh trùng di động không tiến tới (NP): Là tinh trình chỉ có khả năng di động trong các trường hợp đặc biệt , chẳng hạn như: bơi trong vòng tròn nhỏ, di chuyển tại chỗ hoặc đuôi cử động nhẹ.
- Tinh trùng bất động (IM): Là tinh trùng bất động.
Mức độ di động của tinh trùng sẽ bằng tổng tỷ lệ tinh trùng di động (PR+NP) hoặc tỷ lệ tinh trùng di động tiến tới (PR). Theo tiêu chuẩn WHO 2021, những mẫu tinh trùng có tỷ lệ di động tiến tới ≥ 30% hoặc tỷ lệ di động ≥ 42% được cho là có độ di động trên ngưỡng giới hạn tối thiểu [5].
Tỷ lệ sống
Tỷ lệ sống của tinh trùng cũng là yếu tố được đánh giá trong quá trình xét nghiệm tinh dịch đồ. Chỉ số này sẽ được xác định bằng cách đánh giá tính nguyên vẹn của màng tế bào qua phương pháp nhuộm Eosin-nigrosin [5].
Thông thường, tỷ lệ tinh trùng sống thường cao hơn tỷ lệ tinh trùng di động và đạt giá trị bình thường khoảng 54%. Ngoài ra, việc phân biệt tinh trùng sống hay chết ở những trường hợp tinh trùng bất động 100% cũng rất cần thiết.
Các tế bào khác trong mẫu tinh dịch
Sự hiện diện của các tế bào không phải là tinh trùng trong tinh dịch đa số là dấu hiệu bất thường. Điều này cho thấy nam giới có thể đang mắc các bệnh lý phổ biến như sau:
- Tổn thương tinh hoàn: Có các tế bào mầm chưa trưởng thành trong tinh dịch.
- Bệnh lý ống dẫn tinh hoặc viêm nhiễm các tuyến phụ: Có sự hiện diện của các tế bào bạch cầu.
Việc đánh giá các tế bào bất thường trong mẫu tinh dịch giống như cách đánh giá đối với tinh trùng. Nếu sự hiện diện của các tế bào này chỉ ở mật độ thấp sẽ không là vấn đề đáng lo ngại. Tuy nhiên, nếu chúng vượt quá 1 triệu tế bào/ml tinh dịch [5], bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp điều trị phù hợp..
Hình thái tinh trùng
Thông thường, hình thái tinh trùng bình thường sẽ lớn lớn hơn 4% số lượng tinh trùng [5],. Bên cạnh đó, chúng cũng không có đặc điểm bất thường nào ở đầu, cổ, thân và đuôi.
Độ pH
Độ pH của tinh dịch phản ánh sự cân bằng giữa giá trị pH của dịch tiết từ các tuyến sinh dục phụ khác nhau, bao gồm dịch tiết từ túi tinh mang tính kiềm và dịch tiết của tuyến tiền liệt có tính acid. Các bác sĩ sẽ đo nồng độ pH tinh dịch ngay sau khi mẫu ly giải, thường là khoảng 30 – 60 phút sau khi nam giới xuất tinh. Bởi nếu để mẫu quá lâu, nồng độ CO2 trong mẫu sẽ có sự thay đổi gây sai lệch kết quả. [6]
Giá trị pH bình thường của tinh dịch đạt ≥ 7,5 [5]. Trong trường hợp kết quả cho thấy độ pH có tính axit (<7,0) thường được chẩn đoán không có tinh trùng hoặc có rất ít tinh trùng trong mẫu.
Cách kiểm tra chất lượng tinh trùng
Chất lượng tinh trùng được kiểm tra bằng xét nghiệm tinh dịch đồ. Đây là loại xét nghiệm thực hiện theo tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) dựa trên mẫu tinh dịch đồ và cho biết số lượng, đặc điểm hình thái, khả năng di động của tinh trùng. Kết quả xét nghiệm tinh dịch đồ kết hợp với những đánh giá về sức khỏe sinh sản người vợ là căn cứ quan trọng nhất để bác sĩ đưa ra phác đồ điều trị cho những cặp vợ chồng vô sinh, hiếm muộn.
Theo WHO, các chỉ số tiêu chuẩn về chất lượng tinh trùng sẽ dựa trên kết quả khảo sát từ những người đàn ông có sức khỏe sinh sản bình thường khi vợ của họ có con trong vòng 1 năm. Lưu ý, chỉ số tinh dịch đồ không kết luận nam giới bị vô sinh hay không mà chỉ có ý nghĩa tiên lượng khả năng sinh sản của họ là cao hay thấp.
Để xét nghiệm tinh dịch đồ, nam giới sẽ lấy tinh dịch bằng cách thủ dâm và trong một lọ sạch, vô khuẩn được cấp sẵn. Trường hợp lấy tinh dịch từ bao cao su thường sẽ không mang lại kết quả chính xác bởi ảnh hưởng của chất bôi trơn hoặc chất diệt tinh trùng.
Nam giới cần kiêng quan hệ tình dục trong ít nhất khoảng 48 tiếng hoặc theo chỉ định của bác sĩ trước khi lấy mẫu xét nghiệm tinh dịch. Tuy nhiên, thời gian kiêng quan hệ thường không quá 7 ngày kể từ lần quan hệ cuối cùng.
Đối với những trường hợp không thể lấy mẫu tinh dịch tại nơi làm xét nghiệm, nam giới có thể lấy tại nhà. Lưu ý, mẫu tinh dịch cần được bảo quản cẩn thận ở nhiệt độ khoảng 20oC và chuyển nhanh chóng tới phòng xét nghiệm trong 1 giờ kể từ lúc xuất tinh..
Khi nào nên đi làm xét nghiệm tinh dịch đồ
Việc kiểm tra tinh dịch đồ giúp phân tích đặc điểm, số lượng tinh trùng và phát hiện các vấn đề liên quan đến rối loạn chức năng tinh trùng. Nhờ đó, nguyên nhân khó có con của các cặp vợ chồng có thể được phát hiện.
Xét nghiệm tinh dịch đồ thường được các bác sĩ chỉ định thực hiện trong các trường hợp sau đây:
- Kiểm tra sức khoẻ sinh sản của nam giới trước khi kết hôn.
- Kiểm tra sức khỏe sinh sản của các cặp vợ chồng có kế hoạch sinh con nhưng trên 1 năm vẫn chưa có con.
Những lưu ý giúp tăng chất lượng tinh trùng
Ngoài thông tin chất lượng tinh trùng tốt là như thế nào, cách để nam giới nâng cao chất lượng tinh trùng là vấn đề cũng được nhiều quan tâm. Trong đó, các biện pháp được chuyên gia, bác sĩ khuyến khích người bệnh thực hiện bao gồm:
- Áp dụng chế độ ăn uống khoa học: Ăn uống đầy đủ dưỡng chất, ưu tiên các nhóm thực phẩm tươi sạch, giàu chất chống oxy hóa đồng thời hạn chế tối đa rượu bia, các chất kích thích và đồ ăn không lành mạnh.
- Xây dựng lịch sinh hoạt hợp lý: Ăn, ngủ đủ giấc, đúng giờ, không làm việc quá sức và áp dụng lịch quan hệ vợ chồng phù hợp theo khuyến cáo từ bác sĩ.
- Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Nam giới muốn cải thiện chất lượng tinh trùng tốt nhất nên thăm khám, kiểm tra sức khỏe định kỳ, đặc biệt là sức khỏe sinh sản để nhận được lời khuyên tốt nhất từ bác sĩ.
- Kiểm soát cân nặng hợp lý: Đối với nam giới, việc giữ cân nặng ở mức lý tưởng, tránh thừa cân béo phì cũng là cách nâng cao chất lượng tinh trùng hiệu quả. Kết quả nghiên cứu được đăng tải trên tạp chí Fertility and Sterility số 102, tháng 11 năm 2014 đã cho thấy, chỉ số khối lượng cơ thể – BMI có ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng tinh trùng ở nam giới. Cụ thể, các yếu tố đánh giá chất lượng tinh trùng xấu hơn khi BMI tăng dần từ nhóm bình thường (BMI= 20 – 25 kg/m2) đến nhóm béo phì nặng (BMI>40 kg/m2) [7].
Lưu ý: Những trường hợp nam giới có chất lượng tinh trùng yếu muốn có con cần điều trị theo phác đồ của bác sĩ hoặc nhờ đến hỗ trợ của phương pháp hỗ trợ sinh sản. Hiện Đông Đô IVF Center đang là một trong những trung tâm hỗ trợ sinh sản uy tín, thực hiện IVF với tỷ lệ thành công vượt trội lên tới 80%. Thành quả này có được nhờ đội ngũ bác sĩ giỏi, hệ thống máy móc, thiết bị, phòng Lab hiện đại,…Khi tới đây, mọi khách hàng sẽ nhận được phác độ thăm khám điều trị đúng hướng và sự hỗ trợ tích cực từ đội ngũ y, bác sĩ.
Hy vọng với bài viết trên, bạn đã có lời giải đáp cho thắc mắc chất lượng tinh trùng tốt gồm những yếu tố nào và một số thông tin liên quan. Nếu có nhu cầu thăm khám, tư vấn sức khỏe sinh sản, quý khách hàng có thể liên hệ tới Đông Đô IVF Center qua hotline 1900 1965 để được hỗ trợ mọi nhanh nhất.
